Wyrazić nienazwane. Językowo-kulturowy obraz zapachu we współczesnej polszczyźnie

Książka Wyrazić nienazwane. Językowo-kulturowy obraz zapachu we współczesnej polszczyźnie jest pierwszą w polskim językoznawstwie monografią poświęconą zapachowi. Jej problematyka mieści się w nurcie semantyki doznań zmysłowych, jednak w wielu aspektach książka wykracza poza ściśle semantyczny obszar, odwołuje się bowiem do wiedzy z zakresu historii i teorii kultury, psychologii poznawczej, neurofizjologii, a nawet perfumiarstwa – reprezentuje więc dużo szersze, interdyscyplinarne, antropologiczne ujęcie zagadnienia. Podstawowym paradygmatem wykorzystywanym w opracowaniu są założenia kognitywizmu, który nie tylko traktuje język jako narzędzie porozumiewania się ludzi, ale także widzi jego ścisły związek ze zdolnościami poznawczymi człowieka. Przyjęcie tych założeń pozwoliło poszerzyć pole obserwacji i wzbogacić analizy lingwistyczne o informacje z zakresu innych dyscyplin, co znacząco przysłużyło się wyjaśnianiu poznawczego i kulturowego tła mechanizmów językowych dotyczących zapachu.

Praca Ilony Witkowskiej wyróżnia się głębokim zrozumieniem istoty badań kognitywnych. Są one trudne i bardzo szerokie, wymagają interdyscyplinarnego, holistycznego ujęcia tematu zgodnie z założeniem, że znaczenie językowe to efekt integracji wielu płaszczyzn doświadczenia i poznania: procesów biologicznych, wiedzy kulturowej, doświadczeń społecznych i innych czynników, tworzących całościową wiedzę człowieka o świecie. […] Jednocześnie [wymagają] właściwych proporcji: to język stoi w centrum zainteresowań lingwisty, trzeba więc zachować wyrazisty językoznawczy profil badań i postawić konkretne cele dotyczące opisu wybranych faktów językowych. Badania lingwistyczne rozumiane zgodnie z ideą kognitywizmu są więc niełatwe i pracochłonne. […] Autorce udało się podjąć te wszystkie wyzwania z sukcesem.

dr hab. Dorota Filar, prof. UMCS

Ilona Witkowska - doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, badaczka zjawisk językowo-kulturowych, zagadnień socjolingwistycznych, pragmalingwistycznych oraz kognitywnych, lektorka języka polskiego jako obcego. Rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem profesor Aldony Skudrzyk obroniła z wyróżnieniem w Instytucie Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Spis treści

Wstęp

Część I. ŚWIAT ZAPACHÓW

1. Zapach jako doświadczenie zmysłowe
2. Zapach jako zjawisko społeczno-kulturowe
2.1. Perfumy: krótka historia pachnideł
2.2. Aromatyzacja współczesnej kultury
2.3. Zapach w przestrzeni społecznej

Część II. ZAPACH W JĘZYKU

1. Percepcja a zagadnienie kategoryzowania
1.1. Klasyczny i kognitywny model kategoryzacji
1.2. Kategoryzowanie wrażeń zmysłowych a percepcja węchowa
1.3. Klasyfikacje zapachów
2. Nazywanie zjawisk olfaktorycznych
2.1. Pole semantyczne i rama interpretacyjna zapachu
2.2. Leksyka związana z zapachem obecna w opisach perfum
3. Opisywanie wrażeń węchowych
3.1. Sposoby wyrażania doznań zapachowych
3.2. Dowolność kreowania opisu zapachu na przykładzie perfum

Część III. JĘZYK WOBEC ZAPACHU

1. Doznania zapachowe a skojarzenia
2. Językowo-kulturowe konotacje zapachu w opisach perfum
2.1. Konotacje „piękna”
2.2. Konotacje „młodości”
2.3. Konotacje „radości”
2.4. Konotacje „szczęścia”

Część IV. METAFORYKA ZAPACHU

1. Metaforyczne i synestezyjne obrazowanie zapachu
1.1. Metafora jako kognitywne narzędzie poznania
1.2. Synestezja jako zjawisko psychologiczne i jej wpływ na język
1.3. Synestezje i metafory synestezyjne w języku
2. Odwołania międzyzmysłowe w opisach woni
2.1. Powonienie a dotyk
2.2. Powonienie a smak
2.3. Powonienie a wzrok
2.4. Powonienie a słuch
3. Konceptualizacje zapachu w ujęciu kognitywnej teorii metafory
3.1. Zapach jako wytwór natury (zapach to zjawisko)
3.2. Zapach jako wytwór kultury (zapach to dzieło)
3.3. Zapach jako istota żywa (zapach to osoba)
3.4. Zapach jako amalgamat w teorii integracji pojęciowej

Część V. ODBIORCA W OPISIE ZAPACHU

1. Prezentowanie zapachu a stereotypy kulturowe
1.1. Wizerunek kobiety i mężczyzny jako użytkowników perfum
1.2. Profilowanie zapachu ze względu na płeć adresata opisu
2. Interakcyjny charakter opisu woni
2.1. Między poznawaniem a komunikowaniem – kategoria odbiorcy w językowym obrazie zapachu
2.2. Współdziałanie nadawcy i odbiorcy komunikatu w tworzeniu opisu zapachu

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

WYKAZ SKRÓTÓW

INDEKS NAZWISK