Metodyka pracy adwokata i radcy prawnego w sprawach przestępstw oraz wykroczeń drogowych

Metodyka zawiera praktyczne wskazówki karnoprawne, procesowe oraz kryminalistyczne dotyczące wypadków i kolizji komunikacyjnych, prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego), a także problematyki zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Biorąc pod uwagę wszystkie rozdziały z części szczególnej Kodeksu karnego, okazuje się, że z rozdziału XXI pt. „Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji" sądy skazują najwięcej osób. W okresie od 2002 do 2018 r. było to aż 1 993 169 prawomocnie skazanych osób (jako czyn główny). Łącznie skazanych ze wszystkich rozdziałów części szczególnej kodeksu karnego było 6 504 038. Oznacza to, że procentowy udział skazanych za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji w okresie przedmiotowych 17 lat stanowił 30,65% wszystkich przestępstw z kodeksu karnego. Co więcej, w praktyce polskiego wymiaru sprawiedliwości szybko okazało się, że przestępstwo z tego rozdziału – a mianowicie z przepisu art. 178a KK (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) – jest najczęściej osądzanym przestępstwem wydziałów karnych w całej Polsce, biorąc pod uwagę nie tylko całą część szczególną kodeksu karnego, ale również przepisy innych ustaw (przykładowo ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii). Przez 17 lat, tj. w okresie od 2002 do 2018 r., prawomocnie skazano z przepisu art. 178a KK (jako czyn główny) 1 815 549 osób.

Publikacja uwzględnia aktualne orzecznictwo oraz poglądy doktryny. Ponadto 3. wydanie omawia najnowsze zmiany legislacyjne wprowadzone m.in.:

• ustawą z 2.12.2021 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2328), która dotyczy poprawy bezpieczeństwa na drogach, w szczególności przez „walkę" z przestępstwami drogowymi oraz wsparcia osób najbliższych ofiar przestępstw wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym;
• ustawą z 25.2.2021 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2021 r. poz. 463), która wprowadziła większą ochronę w rejonie przejść dla pieszych, zakaz korzystania z telefonu komórkowego podczas przechodzenia przez jezdnię, penalizuje jazdę na tzw. zderzak oraz zrównała prędkość w obszarze zabudowanym do 50 km/h w dzień i nocy.

Publikacja szczegółowo prezentuje – z uwzględnieniem najnowszego orzecznictwa sądowego – znaczenie pojęcia „wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami", jak należy w praktyce interpretować tzw. jazdę na suwak i jazdę na zderzak oraz omawia również zmiany z ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeku karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138) przez ustawy z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy Nr 2024, Sejm RP IX kadencji), która penalizuje m.in. zachowanie sprawy w sytuacji, gdy bezpośrednio po spowodowaniu wypadku drogowego, sprowadzeniu katastrofy lub jej bezpośredniego niebezpieczeństwa w ruchu lądowym, morskim lub powietrznym, spożywa napój alkoholowy lub zażywa środek odurzający, zaostrzenie sankcji za prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, jak również możliwość orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym.

Proces dowodzenia w tych sprawach jest niezwykle skomplikowany. Każdy bowiem obrońca i pełnomocnik – niezależnie od dziedziny prawa oraz tematyki spraw, jakimi się na co dzień zajmuje – powinien być rzetelnie przygotowany do wykonywania swojego zawodu. W praktyce popełniane są niestety liczne błędy, zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym. Ważne jest, aby tego unikać, ponieważ mają one istotny wpływ na wydawane orzeczenia, w tym także na skazanie niewinnych osób. Taki też jest jeden z głównych celów prezentowanej Metodyki, by kompleksowo przygotować adwokata i radcę prawnego w sprawach przestępstw oraz wykroczeń w ruchu drogowym – nie tylko pod kątem wiedzy, ale także umiejętności praktycznych. Nie należy również zapominać o istotnej roli opinii biegłych sądowych, które – jeśli są nierzetelne bądź błędne – mogą powodować negatywne, daleko idące konsekwencje tak dla stron procesowych, jak i dla całego wymiaru sprawiedliwości. Niezbędna jest więc inter alia podstawowa wiedza na temat taktyki przesłuchania biegłego przez obrońcę lub pełnomocnika w procesie karnym. Jak wskazują bowiem dane, w postępowaniu karnym w latach 2001–2016 w pierwszej instancji w sądach rejonowych zostało uniewinnionych tylko 2,38% osób.

Opracowanie ma charakter interdyscyplinarny – łączy wątki nie tylko z zakresu postępowania karnego i prawa karnego materialnego, prawa wykroczeń oraz postępowania w sprawach o wykroczenia, ale również – w ograniczonym zakresie – z prawa karnego wykonawczego, kryminalistyki, socjologii, a także medycyny.

W Metodyce wskazano 1250 orzeczeń (również niepublikowanych), a także ponad 500 pozycji literatury przedmiotu. W publikacji uwzględniono stan prawny na dzień 1.9.2022 r.

Metodyka jest podzielona na IV części.

Część I. to omówienie wybranych przestępstw i wykroczeń drogowych pod kątem analizy karnoprawnej, obejmuje ona cztery rozdziały.

Wskazuje na ustawowe znamiona przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości (lub pod wpływem środka odurzającego) w ruchu lądowym (art. 178a KK), spowodowania wypadku komunikacyjnego (z art. 177 KK), wypadku drogowego popełnionego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178 KK), a także wykroczeń dotyczących kolizji drogowych i prowadzenia pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

Przedstawione są tu również różnice pomiędzy kierowaniem i prowadzeniem pojazdu, a także kary, środki karne oraz środki kompensacyjne grożące za ich popełnienie. Ponadto jest zaprezentowane szczegółowo – z uwzględnieniem najnowszego orzecznictwa sądowego – znaczenie pojęcia „wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami".

W rozdziale pierwszym poruszone są także zagadnienia odpowiedzialności karnej osoby prowadzącej holowany pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości i problematyki kwalifikacji prawnej czynu zachowania sprawcy, który kierując pojazdem mechanicznym w stanie nietrzeźwości, w następstwie naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu, powoduje wypadek komunikacyjny, a w rozdziale drugim dodatkowo kwestie odpowiedzialności karnej instruktora oraz egzaminatora za wypadek lub wykroczenie komunikacyjne.

Część II. Problematyka zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym – pomimo wielu opracowań przedstawicieli literatury i orzecznictwa sądowego jest nadal zagadnieniem złożonym, jeśli chodzi o praktykę polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Zawiera ona usystematyzowanie poglądów piśmiennictwa w tym temacie, jak również kompleksowe orzecznictwo sądowe. Bez wątpienia, niezwykle interesujące wskazówki odnajdą w prezentowanej części instruktorzy nauki jazdy. Również przyszli kierowcy, a obecni kursanci, mogą zapoznać się z cennymi uwagami dotyczącymi najczęstszych błędów popełnianych przez osoby prowadzące pojazd mechaniczny w ruchu drogowym na podstawie przedstawionych oraz omówionych rzeczywistych stanów faktycznych. In principio należy już przypomnieć, że zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym można naruszyć umyślnie lub nieumyślnie, a spowodowanie wypadku drogowego może nastąpić tylko w sposób nieumyślny.

Część III. Metodyki przedstawia aspekty procesowe i kryminalistyczne dotyczące wypadków oraz kolizji drogowych, a także prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości w ruchu lądowym. Znajdziemy w niej w poszczególnych rozdziałach omówienia dotyczące:

• 1) roli opinii biegłego w procesie karnym (m.in. wybrane aspekty praktyczne opinii biegłego, w tym w szczególności:
• przykłady poprawnie i wadliwie zadawanych pytań biegłemu oraz ogólne zasady ich formułowania;
• taktykę przesłuchania na rozprawie;
• status tzw. opinii prywatnej;
• kryteria oceny dowodu z opinii biegłego;
• rekonstrukcję wypadków drogowych z laboratorium kryminalistycznego Policji;
• wpływ wydanych wcześniej opinii na neutralność pracy nowego biegłego;
• opiniowanie w sprawach stanu upojenia alkoholowego oskarżonego;
• 2) czasu reakcji kierowcy, a także wybrane zagadnienia opiniowania wypadków drogowych z udziałem pieszych (aspekty, jak są ustalane w praktyce prędkości ruchu pieszych, w tym również najistotniejsze publikacje – polskie oraz zagraniczne – dotyczące prędkości poruszania się pieszych po jezdni, na które powołują się często biegli przy sporządzanych opiniach);
• 3) znowelizowanych przepisów pobierania krwi od osoby w celu ustalenia zawartości alkoholu w organizmie, problematykę dopuszczalności stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz wybrane aspekty przesłuchania osoby zatrzymanej będącej pod wpływem alkoholu;
• 4) wpływu alkoholu na fizjologię człowieka [różnice pomiędzy legalizacją a wzorcowaniem, funkcjonowanie analizatorów wydechu oraz niepewności pomiaru dotyczące stężeń zawartych w kluczowych punktach pomiarowych, tj. takich, od których określa się „stan nietrzeźwości" (0,25 mg/l) oraz „stan po użyciu alkoholu" (0,10 mg/l), a także wyniki przeprowadzonych – również przez Autora Metodyki – badań w celu sprawdzenia, jak długo alkohol zalegający utrzymuje się w jamie ustnej i górnych drogach oddechowych].

W IV. części Metodyki zawarto wzory pism procesowych (m.in. zażalenie na zatrzymanie prawa jazdy, wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu toksykologii, sprzeciwy od wyroków nakazowych, oświadczenie o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego, oświadczenie o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela posiłkowego, upoważnienie tymczasowe do obrony udzielone przez inną osobę niż podejrzany, wniosek o wezwanie biegłego celem złożenia ustnej uzupełniającej opinii, a także o wyłączenie biegłego).

Czytelnik oprócz odpowiedzi na pytanie, czy spowodowanie wypadku przez nietrzeźwego kierującego automatycznie przesądza o jego winie, czy kierujący pojazdem uprzywilejowanym korzysta z bezwzględnego pierwszeństwa podczas przejeżdżania przez miejsca, w których przecinają się kierunki jazdy na jezdni przy jeździe na wprost i jaka jest różnica pomiędzy kierowaniem a prowadzeniem pojazdu oraz taktyką i techniką jazdy, nabędzie wiedzę na temat tego, dlaczego nie warto składać wniosku o skazanie bez przeprowadzania rozprawy / dobrowolne poddanie się karze przy chęci uzyskania warunkowego umorzenia postępowania karnego, czy możliwe jest zapamiętanie prędkości pojazdu przed wypadkiem (i ewentualne konsekwencje takiej wypowiedzi), a także, w jaki sposób alkohol oraz środki odurzające wpływają na swobodę wypowiedzi oraz jakie są konsekwencje procesowe przesłuchania osoby będącej w takim stanie i możliwość skrócenia przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, warunki uznania za wykonany środka karnego orzeczonego dożywotnio. Ponadto zapozna się z prawidłową podstawą prawną przy składaniu wniosku o zgodę na widzenie przez organy procesowe, statusem procesowym adwokata i radcy prawnego w przypadku zatrzymania osoby podejrzanej, a także co zrobić w sytuacji, gdy wynik badania Klienta przy użyciu tzw. alkomatu wyniósł 0,10 mg/l czy 0,25 mg/l.

Metodyka jest przeznaczona przede wszystkim dla adwokatów i radców prawnych zajmujących się kwestią wypadków oraz kolizji komunikacyjnych, prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, a także problematyką zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym – w aspekcie karnoprawnym, procesowym i kryminalistystycznym. Poza tym, co oczywiste, publikację można polecić sędziom i prokuratorom, policjantom, biegłym, kierowcom, instruktorom nauki jazdy oraz kursantom, jak również aplikantom i studentom kierunków prawniczych oraz nauk o bezpieczeństwie (w tym seminariów i kół naukowych, chcących pogłębić wiedzę wykraczającą poza standardowy podręcznik z procesu karnego, materialnego prawa karnego oraz wykroczeń). Z uwagi na kazuistyczne omówienie każdej części Metodyki – należy ją zarekomendować także przedstawicielom nauki prawa i procesu karnego, wykroczeń oraz kryminalistyki.