Prawo autorskie. System Prawa Unii Europejskiej. Tom 13

Tom został poświęcony unijnym regulacjom z zakresu szeroko rozumianego prawa autorskiego. Analiza aktów prawa wtórnego wskazuje bowiem na istotny wkład organów Unii Europejskiej w kształtowanie się na naszym kontynencie „nowych" standardów ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych związanych przede wszystkim z rozwojem techniki. Rozwój ten ma z kolei bezpośredni wpływ na relacje społeczne, gospodarcze i ekonomiczne istniejące między podmiotami uprawnionymi (np. twórcami, artystami wykonawcami, producentami, nadawcami) a użytkownikami, które dotyczą wykorzystywania chronionych dóbr w ramach różnych pól eksploatacji.

Organy Unii Europejskiej nie zastosowały jednolitej techniki legislacyjnej przy wydawaniu poszczególnych dyrektyw. Część z tych dokumentów zawiera bowiem szczegółowe regulacje dotyczące konkretnych przedmiotów ochrony (np. dyrektywa o ochronie programów komputerowych i dyrektywa o prawnej ochronie baz danych), inne zaś przewidują kompleksowe rozwiązania dla różnych kategorii chronionych dóbr, odnoszące się np. do treści i ograniczeń praw wyłącznych oraz czasu ochrony (m.in. dyrektywa o prawie autorskim w społeczeństwie informacyjnym, dyrektywa w sprawie najmu i użyczania, dyrektywa dotycząca przekazu satelitarnego i kablowego, dyrektywa dotycząca ujednolicenia czasu ochrony).

Analiza przeprowadzona w ramach tomu Systemu wskazuje, że trudno mówić obecnie o istnieniu w ramach Unii kompleksowej regulacji dotyczącej prawa autorskiego i praw pokrewnych, wynikającej zarówno z konwencji międzynarodowych, jak i przyjętych dyrektyw. Choć organy Unii wydały dotąd kilkanaście dyrektyw, to odnoszą się one jednak wyłącznie do tych aspektów problematyki autorskoprawnej, które w opinii Komisji oraz Trybunału Sprawiedliwości wymagały ujednolicenia z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku. W niektórych sytuacjach dyrektywy wyznaczają jednak tylko pewnego rodzaju „granice swobody" państw członkowskich, w ramach których mogą one kształtować swoje wewnętrzne ustawodawstwa.

Prawo autorskie chroni w znacznym stopniu te dobra intelektualne, które umożliwiają pielęgnowanie różnorodności językowej oraz dziedzictwa narodowego poszczególnych państw członkowskich UE, a te wartości zasługują na szczególną ochronę. Należy pamiętać, że w ramach prawa autorskiego regulowana jest problematyka praw osobistych, służących ochronie niematerialnych interesów twórców, w odniesieniu do których kompetencje regulacyjne organów unijnych są często kwestionowane.

W poszczególnych rozdziałach  tomu Systemu omówiono nie tylko treść podstawowych aktów prawa wtórnego odnoszących się do szeroko rozumianego prawa autorskiego (z uwzględnieniem wypowiedzi Trybunału Sprawiedliwości), lecz także sposób ich implementacji do polskiego porządku prawnego. Dotyczy to również dwóch najnowszych dyrektyw, których wdrożenie w Polsce nastąpiło dopiero nowelizacją prawa autorskiego z 26.7.2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 1254), tj.:

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z 17.4.2019 r. ustanawiająca przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/83/EWG
• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z 17.4.2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.