Organizacja systemu ochrony zdrowia. System Prawa Medycznego. Tom 3

Tom 3. z serii System Prawa Medycznego poświęcony jest organizacji systemu ochrony zdrowia, na który składa się promowanie, odtwarzanie i utrzymywanie zdrowia. Jeżeli jest odpowiednio zorganizowany, zapewnia m.in. sprawne funkcjonowanie opieki zdrowotnej, skuteczność i bezpieczeństwo leczenia, a także umożliwia faktyczne korzystanie ze świadczeń.

W związku z wprowadzeniem stanu epidemii na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej, a co za tym idzie – ustanowieniem nowych regulacji prawnych, uwzględniono zmiany wynikające z:

• ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.);
• ustawy z 31.3.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 567 ze zm.);
• rozporządzenia Ministra Zdrowia z 13.3.2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 433);
• rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20.3.2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 491).

W niniejszej publikacji zostały omówione m.in. takie kwestie jak:

• ochrona zdrowia w ujęciu powszechnego prawa międzynarodowego (w tym m.in.: geneza i rozwój, przedstawienie definicji prawa do zdrowia);
• ochrona zdrowia w systemie Rady Europy (omówienie wiążących standardów, tj. Konwencji o Prawach Człowieka i Biomedycynie i protokołów dodatkowych do niej, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Konwencji przeciwko handlu organami ludzkimi, Konwencji o opracowaniu Pharmacopoei Europejskiej, Europejskiej Karty Społeczna, Konwencji o automatycznym przetwarzaniu danych osobowych, a także standardów niewiążących związanych z ochroną zdrowia i zapewniających realizację celów Rady Europy);
• uwarunkowania konstytucyjne organizacji systemu ochrony zdrowia, wyrażone w następujących artykułach Konstytucji RP: art. 68, który gwarantuje każdemu prawo do ochrony zdrowia, a także art. 2, 22, 30, 39, 47, 53 ust. 1, art. 61, 64, 71;
• konstytucyjna zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, która została ustanowiona w art. 68 ust. 2 Konstytucji RP i jest fundamentem polskiego systemu opieki zdrowotnej;
• zróżnicowane modele funkcjonowania ochrony zdrowia: konstrukcja, organizacja, zarządzanie;
• finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej ze źródeł publicznych za pomocą mechanizmów umownych (np. umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, umowy na realizację recept, umowy o realizację programu pilotażowego, umowa o finansowanie świadczeń gwarantowanych) i pozaumownych (wynagrodzenie za świadczenia opieki zdrowotnej udzielone w stanie nagłym, zwrot kosztów świadczeń opieki zdrowotnej udzielonych poza granicami kraju), z uwzględnieniem regulacji związanych z zagrożeniem epidemiologicznym (w tym dotyczących m.in.: pozaumownego, administracyjnoprawnego mechanizmu finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych w wypadku świadczeń opieki zdrowotnej, w tym transportu sanitarnego, wykonywanych w związku z przeciwdziałaniem COVID-19; wniosku o zapłatę wynagrodzenia za utrzymanie stanu gotowości do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej związanych z przeciwdziałaniem COVID-19; zasad sprawozdawania oraz warunków rozliczania świadczeń opieki zdrowotnej związane z przeciwdziałaniem COVID-19);
• umowa o zamówienie świadczeń zdrowotnych, która została uregulowana w art. 26 ustawy o działalności leczniczej (w tym omówienie charakteru prawnego i trybu zawierania, treści, dodatkowych postanowień, odpowiedzialności odszkodowawczej oraz porównanie z umową o pracę);
• aktywność reglamentacyjna w służbie zdrowia (przedstawienie zakresu świadczeń gwarantowanych oraz gwarancji dostępności świadczeń medycznych);
• centralizacja i decentralizacja instytucji opieki zdrowotnej jako zagadnień kluczowych w dyskusji na temat instytucjonalnych uwarunkowań systemów administracji publicznej (ukazanie modelu scentralizowanego na podstawie polskiego systemu opieki zdrowotnej oraz zdecentralizowanych systemów w Europie, które funkcjonują m.in. w Belgii, Finlandii i Danii);
• pragmatyki służbowe, które zostały uregulowane w ustawie z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty i nakazują wykonywać zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, przestrzegając zasad etyki zawodowej i dochowując należytej staranności oraz przestrzegając prawa pacjenta;
• prawo pracy w ochronie zdrowia (w tym: podstawy zatrudnienia w ochronie zdrowia, treść stosunków zatrudnienia, zbiorowe prawo pracy w ochronie zdrowia) oraz kształcenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób wykonujących zawody medyczne (tj. lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych, fizjoterapeutów, farmaceutów, ratowników medycznych), z uwzględnieniem regulacji związanych z zagrożeniem epidemiologicznym (w tym obowiązków i uprawnień osób zatrudnionych w ochronie zdrowia w okresie obowiązywania stanu epidemii, takich jak: możliwość skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii na okres do 3 miesięcy, przysługiwanie wyższego zasiłku chorobowego osobom wykonującym zawód medyczny w okresie obowiązywania stanu epidemii po spełnieniu odpowiednich przesłanek, prawo pracodawcy do powierzenia pracownikowi w drodze polecenia wykonywania pracy zdalnej);
• monitorowanie funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, które wyraża się m.in. w kontroli jakości udzielanych świadczeń, monitorowaniu systemu przez ombudsmana, kontroli nad działalnością podmiotów leczniczych, organizacją systemu informacji w ochronie zdrowia;
• ochrona danych osobowych w systemie ochrony zdrowia (omówienie podstawowych pojęć, ogólnych zasad i podstaw prawnych przetwarzania danych osobowych, przedstawienie ochrony danych na tle tajemnicy zawodowej w służbie zdrowia, praw podmiotu danych), z uwzględnieniem sytuacji szczególnych związanych z zagrożeniem COVID-19 (w tym: rozszerzenie uprawnień organów inspekcji sanitarnej);
• system ratownictwa medycznego (krajowy system ratowniczo-gaśniczy, Państwowe Ratownictwo Medyczne: podstawy prawne i jego istota, organizacja systemu, zadania: ministra właściwego do spraw zdrowia, wojewody; jednostki systemu, jednostki współpracujące i podmioty wspierające; systemy wspierające funkcjonowanie Państwowego Systemu Ratownictwa Medycznego; System Wspomagania Dowodzenia), omówiono także projektowaną ustawę o zawodzie ratownictwa medycznego oraz samorządzie ratowników medycznych;
• zdrowie publiczne, które dzięki odpowiednim mechanizmom zapewniają jednostce takie standardy życia, które służą utrzymaniu zdrowia (przedstawiono różne definicje pojęcia zdrowia publicznego, organizację i zadania władz publicznych działających w tej sferze, podstawowe operacje zdrowia publicznego – EPHO), z uwzględnieniem zmian w związku z zagrożeniem rozprzestrzeniania się zakażeń wirusem SARS CoV-2 (np. uprawnienie wojewody do wydawania poleceń, mających na celu przeciwdziałanie COVID-19; wprowadzenie nowych pojęć: strefa zero, strefa buforowa, strefa zagrożenia, zagrożony obszar, miejsce kwarantanny; uregulowanie kwestii dotyczących dystrybucji produktów leczniczych, wyrobów medycznych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego; przesunięcie terminów kwalifikacyjnych postępowań zawodowych lekarzy i lekarzy dentystów; uszczegółowienie przepisów w zakresie obowiązkowej hospitalizacji, izolacji, w tym izolacji w warunkach domowych i kwarantanny);
• obrót produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi, zasady prowadzenia aptek (w tym m.in.: ograniczenia obrotu produktem leczniczym, podmioty rynku farmaceutycznego, prawne mechanizmy zapewnienia bezpieczeństwa dostaw w obrocie produktami leczniczymi, wstrzymanie i wycofanie z obrotu produktu leczniczego oraz pośrednictwo w obrocie, monitorowanie przewozu);
• telemedycyna (ukazanie definicji opracowanych przez WHO, KE i ATA, przyczyn i korzyści rozwoju telemedycyny, a także wskazanie postulatów de lege lata i de lege ferenda), tekst uwzględnia także najnowsze regulacje związane z COVID-19 (m.in. dotyczące dopuszczalności finansowania świadczeń telemedycznych ze środków publicznych przez NFZ);
• wpływ robotyki i rozwoju sztucznej inteligencji na rozwój medycyny, czego przykładem jest używanie mikrorobotów i nanorobotów, możliwość leczenia na odległość;
• medycyna geriatryczna (omówienie definicji osoby starszej, procesu starzenia się i chorób wieku podeszłego, dialogu społecznego w świetle uczestnictwa osób starszych w przestrzeni publicznej we wspólnocie samorządowej, możliwości utworzenia rady seniorów jednostki pomocniczej);
• medycyna prenatalna i neonatologia (w tym: trójstopniowy system opieki prenatalnej, opieka koordynowana nad kobietą w ciąży i dziecięca opieka koordynowana, standard organizacyjny opieki okołoporodowej);
• aktywność społecznych organizacji pozarządowych w ochronie zdrowia, która przejawia się m.in. w działaniach instytucjonalizujących uprawnienia pacjentów w kontaktach z Narodowym Funduszem Zdrowia, Ministerstwem Zdrowia, Radą Ministrów, Rzecznikiem Praw Pacjenta, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka, Prezydentem RP, Sejmem i Senatem.

Publikacja skierowana jest do teoretyków i praktyków zajmujących się prawem medycznym, w szczególności obsługą podmiotów leczniczych, a także do środowisk medycznych, ekonomistów i szerokiego grona osób zainteresowanych prawem medycznym, a ponadto do studentów medycyny i prawa.