Instrumenty finansowe Unii Europejskiej w polskim systemie prawnym

Książka stanowi pierwsze w Polsce kompleksowe omówienie ram prawnych wdrażania projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, w formie narzędzi zwrotnych. Do narzędzi tych można zaliczyć instrumenty dłużne (pożyczki, kredyty) gwarancyjne (poręczenia, gwarancje) czy finansowanie o charakterze kapitałowym.

Pomimo że przyzwyczailiśmy się do tego, że projekty finansowane ze środków UE otaczają nas na co dzień, zagadnienie zwrotnych narzędzi finansowania zadań publicznych jest nadal względnie nowe. W pierwszym okresie naszego członkostw w UE dominującą formą transferu środków były narzędzia bezzwrotne – takie jak np. dotacje. Obecnie z uwagi na optymalizację zarządzania środkami publicznymi coraz większe znaczenie zyskują instrumenty zwrotne.

Książka adresowana jest zarówno do beneficjentów projektów finansowanych ze środków UE – w tym przedsiębiorców – jak i pracowników sektora finansowego oraz organów administracji publicznej dystrybuujących te środki. Adresatem książki jest również środowisko akademickie, należy bowiem podkreślić, że książka nie stanowi swoistego poradnia jak uzyskać finansowanie, a jest kompleksową analizą systemu prawno-finansowego wdrażania instrumentów finansowych.

Zawarte w opracowaniu rozważania zrodziło niezadowolenie z istniejącej literatury prawniczej w tym zakresie, a także zaobserwowanie licznych trudności o charakterze prawnym, związanych z wdrażaniem projektów, w ramach których wykorzystywane są tego rodzaju narzędzia. Efektem tych trudności jest ograniczenie potencjału instrumentów finansowych.

Należy zwrócić uwagę na szczególny czas podjęcia tej tematyki. Cechą charakterystyczną zarządzania środkami UE jest wdrażanie projektów oparte na tzw. perspektywach finansowych. Zasady wdrażania projektów są uregulowane odrębnie dla poszczególnych perspektyw. Badanie tej tematyki zrealizowane zostało w okresie wygaszania projektów wdrażanych w perspektywie finansowej 2014-2020, a jednocześnie na etapie rozpoczynania prac nad nowymi działaniami wdrożeniowymi. Oznacza to, że wnioski i doświadczenia z wdrażania tych instrumentów powinny mieć wpływ na sprawne i efektywne wdrażanie nowych projektów w ramach perspektywy 2021 – 2027.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na kształt ram prawnych wyznaczających zasady wdrażania instrumentów finansowych, są najnowsze wydarzenia otoczenia społeczno-gospodarczego w szczególności takie jak pandemia COVID-19, wojna w Ukrainie czy kryzys gospodarczy wywołany tymi czynnikami. Skutkiem tych wydarzeń były gwałtowne zmiany gospodarcze związane np. z nierównowagą popytowo-podażową, kryzysem energetycznym czy przerwaniem łańcuchów dostaw. Wydarzenia te implikowały konieczność elastycznego reagowania prawodawcy na zachodzące zmiany, w celu wykorzystania instrumentów finansowych do przeciwdziałania skutkom wskazanych zdarzeń – np. poprzez zapewnienie finansowania płynnościowego na rzez przedsiębiorstw.