Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego

Książka omawia zasady sporządzania uchwały budżetowej na 2026 r. z uwzględnieniem zmian w porządku prawnym, które miały miejsce od ostatniego wydania. Przede wszystkim zostały one wprowadzone przez:

1. ustawę z 1.10.2024 r. o dochodach samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 1572);
2. zmiany w ustawie o finansach publicznych wynikające z:
   • ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw z 8.11.2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 1756),
   • ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych
   • ustaw z 21.11.2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 1717),
   • ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021–2027 z 28.4.2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1079);
3. ustawę z 5.12.2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1907).

W publikacji uaktualniono unormowania związane z pomocą obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Uwzględnienie powyższych zmian jest związane z tym, że zakres danych zawartych w uchwale budżetowej ulega zmianom nie tylko wskutek kolejnych nowelizacji ustawy o finansach publicznych, ale także przepisów stanowiących podstawę prawną do opracowania i realizacji budżetu (istotne zmiany dotyczące źródeł dochodów poszczególnych kategorii JST oraz zasad ich ustalania i przekazywania, jak również zasad ustalania potrzeb finansowych JST i ich finansowania) czy też wprowadzenia nowych przepisów na skutek pojawiania się globalnych zagrożeń (np. wojna w Ukrainie, kryzysy, klęski żywiołowe i związanych z nimi nowymi zadaniami w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej).

W książce przedstawiono i wyjaśniono liczne zmiany w przepisach, które miały miejsce od ostatniego wydania tej książki, które dotyczą sporządzania i wykonywania uchwały budżetowej na 2026 r. Są one związane m.in. z:

• dochodową stroną budżetu;
• spełnieniem obligatoryjnych relacji z art. 242 i 243 ustawy o finansach publicznych i wprowadzonymi okresowo ułatwieniami w tym zakresie;
• pomocą obywatelom Ukrainy;
• dysponowaniem rezerwy na zadania z zakresu zarządzania kryzysowego;
• kompetencjami do dokonywania zmian w budżecie;
• szczególnymi zasadami wykonywania budżetu (w związku z wyczerpywaniem się środków z niektórych źródeł).

Dzięki tej książce dowiedzą się Państwo m.in.:

• jak prawidłowo opracować projekt uchwały budżetowej na 2026 r.,
• jakie zmiany nastąpiły w źródłach dochodów samorządowych oraz wpływy z których z nich są gwarantowane,
• jakie źródła finansowania deficytu można zastosować do równoważenia budżetu uchwalanego na 2026 r. oraz jak je prawidłowo klasyfikować,
• jakie limity powinna zawierać uchwała budżetowa JST i jak je prawidłowo określać,
• jak liczyć relację z art. 242 ustawy o finansach publicznych do 2029 r. i od 2030 r. oraz pod jakimi warunkami może ona nie zostać zachowana,
• jak liczyć indywidualny wskaźnik zadłużenia z art. 243 ustawy o finansach publicznych do 2029 r. i od 2030 r. oraz w jakich przypadkach może on zostać przekroczony w latach 2025–2029,
• jakie tytuły dochodów i wydatków nimi finansowych i na jakiej podstawie są objęte szczególnymi zasadami wykonania budżetu oraz czy nieprzestrzeganie tych zasad jest zagrożone konsekwencjami na gruncie dyscypliny finansów publicznych,
• jakie są nowe kompetencje organu wykonawczego w zakresie dokonywania zmian w budżecie związanych ze stanem klęski żywiołowej, stanem epidemii lub stanem zagrożenia epidemicznego,
• jak prawidłowo dysponować rezerwą na zadania z zakresu zarządzania kryzysowego,
• jakie dotacje z budżetu może otrzymywać zakład aktywności zawodowej działający w formie samorządowego zakładu budżetowego oraz czy dokonuje on wpłaty nadwyżki środków obrotowych do budżetu,
• kiedy i jak prawidłowo zablokować planowane wydatki budżetu,
• czy uchwałę w sprawie wydatków niewygasających należy publikować w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz kiedy powinna ona wchodzić w życie,
• czy w wykazie wydatków niewygasających gmina może ująć niezrealizowane wydatki dotyczące zadań funduszu sołeckiego,
• w jakich sytuacjach budżet zastępczo ustala kolegium RIO oraz czy tak ustalony budżet można zaskarżyć do sądu administracyjnego.

W książce wyjaśniono m.in.: zagadnienia z zakresu:

Zmian w budżecie:

• W jakim zakresie organ wykonawczy może dokonać zmian w budżecie JST, polegających na zwiększeniu o określoną kwotę planu wydatków majątkowych budżetu związanych z wprowadzeniem przez JST nowych inwestycji lub zakupów inwestycyjnych, w tym stanowiących przedsięwzięcia?
•  Jakie są relacje między poszczególnymi kompetencjami organu wykonawczego dotyczącymi zmiany budżetu JST?

Rezerw:

• Na jakie zdarzenia trzeba utworzyć rezerwy, na jakie można, a na nie można jej tworzyć?
• Jakie są limity wysokości rezerwy ogólnej, na co można ją wykorzystać i czy można ją zmienić w ciągu roku budżetowego?
• Jakie są różnice pomiędzy rozdysponowaniem rezerwy ogólnej a jej częściowym rozwiązaniem?
• Jakie są różnice w dysponowaniu rezerwą celową na zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, w porównaniu do innych rezerw celowych budżetu?
• Jaka jest różnice pomiędzy rezerwą ogólną a rezerwami celowymi budżetu jednostki samorządu terytorialnego?
• Jaki organ jest właściwy do dysponowania rezerwami budżetu jednostki samorządu terytorialnego? 
• Jak ujmować w klasyfikacji budżetowej i ewidencjonować w księgach rachunkowych rezerwy?

Szczególnych zasad wykonywania budżetu:

• Jak rozumieć te zasady na tle zasad ogólnych finansów publicznych?
• Jaka jest specyfika tychże zasad, jakie tytuły dochodów i wydatków nimi finansowych są nimi objęte i jakie wymagania są z nimi związane, których tytułów i z jakich przyczyn nie zalicza się do tych zasad?
• Jak ujmować szczególne zasady w uchwale budżetowej JST oraz jak je klasyfikować?

Wydatków niewygasających:

• Jak kontrolować zakres niewykorzystania wydatku, aby wnioskować o jego ujęcie jako niewygasający?
• Jaki organ jest uprawniony do utworzenia wydatków niewygasających?
• Jakie są obligatoryjne elementy uchwały w sprawie wydatków niewygasających budżetu JST?
• Jak ujmować w wykazie niezrealizowanych kwot wydatki związane z realizacją projektów współfinansowanych ze środków z budżetu Unii Europejskiej?
• Jaki jest ostateczny termin dokonania wydatku niewygasającego?
• Jakie są formalnoprawne wymogi uchwały organu stanowiącego JST podejmowanej w sprawie wydatków niewygasających?
• Jak wydatki niewygasające ujmować w klasyfikacji budżetowej i ewidencjonować w księgach rachunkowych?

Budżetu obywatelskiego:

• Jak należy definiować budżet obywatelski i jaki jest jego charakter prawny?
• Co oznacza obligatoryjność budżetu obywatelskiego w miastach na prawach powiatu?
• Jaki jest charakter prawny ustawowego limitu wysokości budżetu obywatelskiego w miastach na prawach powiatu i jak należy go obliczać?
• Jak powinny być ustalane terminy w procedurze budżetu obywatelskiego?
• Jakie zadania (projekty) budżetu obywatelskiego mogą być przyjmowane do realizacji przez organy JST?
• Jakie są podstawowe wymogi prawidłowej uchwały w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego – w zakresie wymaganej liczby podpisów mieszkańców popierających wniosek, zasad oceny zgłoszonych projektów, trybu odwoławczego, zasad przeprowadzania głosowania nad projektami?
• Jak powinno wyglądać uwzględnianie zadań budżetu obywatelskiego w uchwale budżetowej?
• Jaki jest zakres dopuszczalnych zmian w zadaniach budżetu obywatelskiego wprowadzanych przez organ stanowiący JST w trakcie prac nad projektem uchwały budżetowej?
• Jaka powinna być szczegółowość wydatków na zadania budżetu obywatelskiego uwzględnianych w uchwale budżetowej?
• Jaki jest charakter prawny wydatków dokonywanych w ramach budżetu obywatelskiego?

Funduszu sołeckiego:

• Jak należy definiować fundusz sołecki i jaki jest jego charakter prawny?
• Czy fundusz sołecki może funkcjonować na terenie miasta?
• Jakie są ustawowe terminy w procedurze wyodrębniania i realizacji funduszu sołeckiego?
• Co oznacza zawity charakter tych terminów? Jakie są obowiązki informacyjne i sprawozdawcze wójta w zakresie procedury funduszu sołeckiego?
• Co oznacza stały i nieograniczony czasowo charakter uchwały w sprawie wyrażenia zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego w budżecie gminy?
• Co oznacza zasada corocznego podejmowania uchwały o niewyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego w kolejnym roku budżetowym?
• Jakie są wymogi formalne i merytoryczne przedsięwzięcia sołeckiego?
• Jakie są dopuszczalne przesłanki odrzucania wniosków sołeckich przez wójta i radę gminy? 
• Jak powinno wyglądać uwzględnianie wniosków sołectw w uchwale budżetowej?
• Jaka powinna być szczegółowość wydatków na przedsięwzięcia sołeckie uwzględniane w uchwale budżetowej szczegółowość tzw. załącznika sołeckiego?
• Jakie są zasady dokonywania wydatków na realizację przedsięwzięć sołeckich?
• Czy istnieje możliwość zmiany przedsięwzięcia sołeckiego w trakcie roku budżetowego?
• Jakie są konsekwencje niezrealizowania wydatków na przedsięwzięcie sołeckie w roku budżetowym?