Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915

Tom pierwszy "Dziejów Uniwersytetu Warszawskiego" obejmuje historię warszawskiej uczelni od momentu jej powstania w 1816 r. do wybuchu I wojny światowej. Autorzy, oprócz syntetycznej prezentacji dziejów instytucji, kreślą też plastyczne portrety społeczności pracowników i studentów UW oraz – co szczególnie istotne, zważywszy na dramatyzm losów Polski w ostatnich dwóch stuleciach – opowiadają historię stosunków uczelni z władzami politycznymi.

Początki Uniwersytetu sięgają Księstwa Warszawskiego, kiedy utworzono w Warszawie Szkołę Prawa i Nauk Administracyjnych oraz Szkołę Lekarską. Uniwersytet powstał ostatecznie w 1816 r., stając się zwieńczeniem edukacyjnego systemu Królestwa Polskiego i ważnym ośrodkiem kształcenia polskiej inteligencji. Po upadku powstania listopadowego został zlikwidowany - w Warszawie istniały wówczas już tylko szkoły półwyższe. W latach 1862–1869 Szkoła Główna, choć nienazwana uniwersytetem, pełniła w istocie jego rolę. Po stłumieniu powstania styczniowego Szkołę przekształcono w rosyjskojęzyczny Cesarski Uniwersytet Warszawski. Bywał on często uznawany przez Polaków za ciało obce, jednak przygotowujący publikację autorzy uznali, że błędem byłoby pomijanie lub marginalizowanie tej fazy dziejów UW. Cesarski Uniwersytet Warszawski nie był zupełnie oddzielony od życia polskiego społeczeństwa: przez długi czas większość jego studentów stanowili Polacy, Polacy znajdowali się też wśród wykładowców. Historia rosyjskojęzycznego UW to ważny fragment dziejów rosyjsko-polskich stosunków w tamtym okresie. Poza tym Cesarski Uniwersytet Warszawski zasługuje na uwagę jako jedna z uczelni imperium, mająca swoje osiągnięcia. Ewakuacja rosyjskiego uniwersytetu do Rostowa nad Donem, przeprowadzona w 1915 r., gdy Rosjanie opuszczali Kraj Przywiślański, i tamtejsza, blisko dwuletnia działalność pod szyldem "warszawskim", zamykają pierwszy tom "Dziejów".

Trzy bogato ilustrowane tomy "Dziejów Uniwersytetu Warszawskiego" to pierwsza od blisko 40 lat próba całościowego przedstawienia historii UW obejmująca dzieje uczelni od momentu powstania do czasów współczesnych.